7.Sınıf Boşaltım Sistemi Ders Notları

                   BOŞALTIM SİSTEMİ VE BÖBREKLER

Not: Öğrenciler Sarı renkli alanları defterlerine not olarak geçirmelidir resimleri geçirmenize gerek olmadığı gibi diğer bilgilerde günlük hayatta kullanacağınız ekstra bilgilerdir

     Boşaltım sistemimiz vücudumuzdaki zararlı atıkları ve vucudumuzda fazla tuz ve suyun vucuttan dışarıya atılmasınız sağlar

    Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye gereksinim duyarlar. Bu enerjiyi de besinlerden temin ederler. Dış ortamdan alınan büyük moleküllü besinler sindirim organlarında parçalanarak, dolaşım yoluyla hücrelere taşınırlar. Hücre içinde mitokondrilerde oksijen ile yakılarak enerji elde edilir. Bunun sonucunda  artık maddeler oluşur. Bu atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması gerekir.

    Boşaltım, hücrede metabolik faaliyetler(Besinlerin Oksijenle Yanması) sonucu oluşan atık maddelerin boşaltım organlarından dışarıya atılmasıdır. 

      Boşaltım Sisteminin Görevleri :

·         ***Hücrede metabolizma(besinlerin yakılması) sonucu oluşan artık ve zararlı maddelerin(***üre) ,yine vucudun dengesini sağlamak adına vucuttaki fazla tuzu ve suyun kan yoluyla böbreğe getirilip böbrekten  süzülerek dışarıya atılmasını sağlar.(Böbrekler)

·         Ayrıca akciğerlerde vucutta besinlerin yanması sonucu oluşan oksijeni dışarı atılmasını sağlar

·         Kanın asitlik-bazlık dengesini ( pH ) sağlar.

·         Kanda ve vücut sıvısında bulunan su-tuz dengesini sağlamak, bu sayede hücrelerle çevre arasında uygun bir ortam oluşturmak.

·         Böbrek üstü bezlerinden salgılanan hormonlarla kan ve hücredeki metabolik faaliyetleri düzenlemek.

·               Boşaltım Maddeleri :

·         SU :  Zararlı değildir fakat vucudun dengesinin sağlanması için fazla suyun dışarı atılması gerekirBüyük moleküllü besinlerin ( Karbonhidrat,     yağ, protein ) hücrelerde yakılması sonucu( solunum olayında) ortaya çıkar. Su böbreklerden, derideki ter bezlerinden ve akciğerler ile dışarıya atılır.

·         KARBONDİOKSİT :  Organik besinlerin ( büyük moleküllü besinler Karbonhidrat,Yağ ve Protein ) hücrede yakılması sonucunda su ile birlikte ortaya çıkar. Akciğerlerden dışarı atılır.6.Sınıfta görmüştünüz                         

·         ÜRE: Proteinlerin hücrede parçalanması sonucu , yani proteinlerin hücrede yakılması sonucu oluşur. Çok zehirli olan amonyak karaciğerde üreye çevrilir. Üre böbreklerde üretilen idrarla dışarı atılır.  Eğer amonyak karaciğer tarfından üreye çevrilmiş olmasaydı  bizim onu vucudumuzdan atamamız nerdeyse imaknsız hale gelirdi.

·          Atık Maddeleri Vücudumuzdan Uzaklaştıran Boşaltım Organları :

1- AKCİĞER :   Kan içinde bulunan Karbondioksit ve suyu, soluk verme esnasında vücut dışına atan organımızdır.

2- DERİ : Vücudumuzdan suyun ve suyla birlikte tuzun fazlasını terleme yoluyla dışarıya atar

  3- BÖBREKLER : Kan içinde bulunan fazla su tuz ve zararlı madde olan üreyi süzerek idrar şeklinde suyla birlikte vücuttan uzaklaşır

4- KALIN BAĞIRSAK: Safra ve besin artıklarını dışkı şeklinde vücudumuzdan uzaklaştırır

5- Proteinlerin hücrede sindirilmesi sonucunda oluşan amonyağı, daha az zehirli olan üreye dönüştürür.

Boşaltım Sistemi Böbrekler :

1- Böbrek : 120-150 gr. ağırlığında, bel bölgesinin arka tarafında bulunan, çukur kısımları birbirine dönük fasulye şeklinde iki organdır. Dıştan içe doğru gömlek, kabuk, öz ve havuzcuk denilen 4 bölgeden oluşur.

Böbreğe kalpten kan getiren damara böbrek atar damarı denir ve böbrek atar damarı içerisinde oksijen ve boşaltım ürünleri yani zararlı atılması gereken ürünler bakımından zengin kan bulunur.(ama böbreğe gelen bu kanda atılması gerekn zararlı maddeler olduğu gibi yararlı bir çok maddeler vardır) Böbrekten kanı kalbe götüren damara ise böbrek toplar damarı denir.

Böbreğin Yapısı ve Çalışması :

Böbreğin yapısında çok sayıda nefron adı verilen süzme hücreleri bulunur (içtiğiniz çayın süzgeci gibi düşünebilirisiniz). Nefronlar Böbreğin öz bölgesinde bulunur (yukarıda şekilde çizgi çizgi gözüken kısım kivi meyvesi ortadan ikiye keserseniz gördüğünüz çizgi çizgi kısımlara çok benzer görüntü olarak). Nefronlar Böbrek atardamarı ile böbreğe gelen  kanı alarak tıpkı bir süzgeç gibi kanın içerisindeki zararlı madde üre yi ve atılması gereken su ve tuzu süzerek süzdüğü bu maddeleri havuzcuk adı verilen böbreğin çukur kısmında toplar ****işte bu toplanan ve içerisinde üre,su,tuz  v.b bulunan sıvıya idrar diyoruz.Böbreğin havuzcuğunda toplanan idrar daha sonra üreterler(idrar kanalları )vasıtasıyla idrar torbasına gelir idrar torbasında belli bir seviyeye geldiğinde ise üretra adını verdğimiz kısımdan dışarıya atılır böylece vucuda zararlı olan üre,fazla olan su ve tuz dışarı atılarak boşaltım yapılmış vucudun dengesi ve sağlığı korunmuş olur

Nefron : Bir nefron böbrek atar damarından gelen kandaki zararlı ve yararlı maddeleri ayrıştıran süzgeçlerdir böbreğin yapısında milyonlarca vardır.zararlı ve atılması gereken maddeleri (üre ,su ve tuz) idrar olarak böbreğin havuzcuk kısmına süzerken yararlı maddeleri (besin v.b)ise yukarıda bırakarak tekrardan kan dolaşımına katılması için böbrek toplardamarına aktarır.

Çok önemli Not: Nefronlar böbreğin havuzcuk kısmına sadece idrarı oluşturan üre,tuz ve suyu süzmelidir eğer bir insanın idrarında kesinlike protein  veya besin  glikoz bulunmamalıdır bulunuyorsa böbrek yani nefrnlar süzme görevini tam olarak yapmıyor demektir

2- İdrar Kanalı ( Boşaltım Kanalı ) : İdrar Kanalı böbreklerden çıkıp idrar sıvısının idrar kesesine taşınmasını sağlayan, sağ ve solda olmak üzere 2 adettir.

3- İdrar Kesesi ( Mesane,) : İdrar Kesesi  kaslı bir yapıda olup, normalde 300-500cm³ idrar alır. Kesede biriken idrar miktarı 200 cm³ ü geçince kaslar kasılır ve insanda tuvalete gitme duygusuna neden olur.

4- Üretra  : İdrarın idrar kesesinden dışarı atıldığı boru şeklindeki yapıdır. Sağlıklı bir insanda günde 1-1,5 lt. idrar oluşur.

İdrarın bileşiminde genel olarak  su, üre, inorganik tuzlar bulunur. İdrarın rengi ve miktarı yenilen besine göre değişir. İnsanın idrarında kan proteinleri ve glikoz bulunmaz. İdrarda glikoza rastlanması şeker hastalığının belirtisidir

  Boşaltım sisteminin sağlıklı ve düzenli çalışması için ;

1-    Böbrekler üşütülmemelidir.

2-   Gerekenden az su içilmemelidir.

3-   Baharatlı yemekler yenmemelidir.

4-   Çok tuzlu gıdalar tüketilmemelidir.

5-   İdrar uzun süre tutulmamalıdır.

6-   Diş çürükleri en kısa sürede tedavi edilmeli, boğaz iltihaplanmasında doktorun verdiği tedavi yarıda kesilmemelidir.

7-   Ağrılı işeme ve iltihaplı akıntı görülmesi durumunda hemen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

8-   Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi yarıda kesilmemeli, ilaçlar düzenli kullanılmalı, tedavi sonrası kontrollere gidilmelidir.

Böbrek Rahatsızlıkları ve Tedavi yolları:

  1-Böbrek Taşı:

Böbrek veya idrar yollarındaki bir arızadan dolayı,idrar içindeki erimiş haldeki kristallerin çökerek birleşmesiyle böbrek taşı oluşur.Taş böbrekten idrar yoluna geçerse ağrı ve idrarda kan görülür.İdrar yolundan idrar torbasına düşmemesi halinde ağrı şiddeti artar.Ameliyatla bu taşalar alına bildiği gibi son yıllarda ültrason dalgaları ile taşların kırılarak idrar torbasına düşmesi sağlanır.

verilir ve şekersiz gıdalar verilir.

     2-Nefrit(Böbrek İltihabı):

Mikroplar, zehirlenmeler, böbrek taşı gibi  nedenlerden nefronların iltihaplanmasıdır. İlaç tedavisi ile tedavi edilebilir. Tedavi edilmediği takdirde böbrek yetmezliğine neden olur.

     3 Üremi :

Böbrekte meydana gelen bir problemden dolayı kanda bulunan ürenin süzülememesi sonucu, kanda üre miktarının artmasıdır. Zehirlenmeye benzer etkiler görülebilir.

    4-Sarılık :

Karaciğerde meydana gelen fonksiyon   bozukluğundan ortaya çıkar. İdrarda safra boyalarının görülmesi ile teşhis edilir.

   

 6 Böbrek Yetmezliği :

Böbreğin normal işlevini yerine getirememesidir. Böbrek yetmezliği erken dönemde fark edilirse ilaçla ve diyetle tedavisi mümkündür. Ancak böbrekler işlevlerini tamamen veya büyük ölçüde yapamıyor ise ilaç ve diyet tedavisi mümkün olmamaktadır. Bu durumda diyaliz veya böbrek nakli gerekmektedir.

**Diyaliz : Kanda bulunan zararlı maddeler böbreklerle vücuttan uzaklaştırılmaktadır. Böbreklerin olmaması veya çalışmaması durumunda diyaliz aletleri görev yapar.

**Atardamardan alınan bir hortum ilk önce pompaya gelir. Bu pompa kanı diyaliz aletine pompalar. Diyaliz sıvısı oksijence zengin ve tuz yoğunluğu yönünden kan plazmasına eşittir. Kan, diyaliz sıvısı içerisinde bulunan diyaliz tüplerinden geçirilir. Kandaki üre gibi artık maddeler diyaliz sıvısına geçerken, alyuvarlar ve proteinler diyaliz tüplerinde kalır. Bu sayede kandaki atık maddeler diyaliz sıvısında kalır ve kan geri dönecek hale gelir.  Temizlenmiş kan bir toplar damardan vücuda geri verilir. Diyaliz sıvısı daima yenilenir ve vücut sıcaklığına eşdeğer sıcaklıkta tutulur. Aksi halde hasta çok fazla ısı kaybeder. Tam bir diyaliz işlemi 6 saat sürer ve diyaliz sıvısı 20 defa değiştirilir. Bu işlem haftada 2-3 kez uygulanır.